Luka emerytalna: co to jest i jak ją zminimalizować? Ile emerytury otrzymują kobiety i mężczyźni w Polsce i w UE?

Czym jest luka emerytalna?

Pojęcie luki emerytalnej odnosi się do występujących w systemie emerytalnym nie tylko w Polsce, ale i w wielu krajach na całym świecie, różnic w wysokości świadczeń emerytalnych ze względu na płeć. Średnia wysokość emerytury otrzymywanej przez kobiety jest inna niż przeciętne świadczenie mężczyzn. Dysproporcje utrzymują się, choć w ostatnich latach wyraźnie zmalały. Dlaczego?

Wiek emerytalny kobiet i mężczyzn

W Polsce prawo do emerytury mają wszyscy obywatele, którzy uzyskali odpowiedni wiek oraz w ciągu okresu aktywności zawodowej odprowadzali składki na ubezpieczenie emerytalne. Wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn jest inny i wynosi:

• 60 lat dla kobiet,
• 65 lat dla mężczyzn.

Staż pracy wymagany do tego, by senior mógł liczyć na przyznanie przynajmniej minimalnej emerytury, wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Już tylko pod tym względem widoczne są różnice. Skoro mężczyźni pracują dłużej i muszą mieć dłuższy staż pracy dla uzyskania minimalnego świadczenia, to zrozumiałe, że ich emerytury powinny być wyższe.

Różnice w emeryturach mężczyzn i emeryturach kobiet – skąd się biorą?

Wiek emerytalny i staż pracy to nie jedyne czynniki wpływające na powstanie luki emerytalnej. Przy wyliczaniu świadczenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych brany jest pod uwagę zgromadzony kapitał początkowy, powiększony o składki odprowadzane do ZUS, a także średnia przewidywana długość dalszego życia. Tablice średniego dalszego trwania życia publikowane są przez prezesa GUS co roku w Monitorze Polskim w terminie do 31 marca.

Statystycznie panowie żyją krócej niż panie, co potwierdzają między innymi dane Głównego Urzędu Statystycznego, dlatego zgromadzony przez nich kapitał dzielony jest na mniej lat przyszłego wypłacania świadczenia. Stąd wynika różnica w wysokości emerytury.

ZUS tłumaczy, że fakt otrzymywania przez kobiety statystycznie niższych świadczeń niż w przypadku mężczyzn wynika m.in. z:

• sytuacji występującej na rynku pracy – kobiety są zatrudniane statystycznie rzadziej od panów,
• przerw występujących w karierze zawodowej pań, spowodowanych macierzyństwem i rodzicielstwem,
• luki płacowej – znów statystycznie kobiety zarabiają mniej i odprowadzają przez to niższe składki do ZUS.

Kobiet na emeryturze jest więcej niż mężczyzn – co znów potwierdza tezę, że panie żyją dłużej, dlatego ZUS musi brać pod uwagę dłuższy czas wypłacania świadczenia.

A co się dzieje z ostatnią emeryturą po śmierci? Środki z OFE można odzyskać, natomiast kapitału uzbieranego w ZUS już nie.

Ile wynosi luka emerytalna w Polsce między kobietami i mężczyznami?

W marcu 2023 roku ZUS przeprowadził waloryzację emerytur i rent. Podał również najnowsze dane dotyczące wysokości wypłacanych świadczeń w Polsce. Przeciętna emerytura w marcu 2023 roku wynosiła 3 482,63 zł, co oznacza, że była wyższa rok do roku o 578,78 zł. Świadczenia wzrosły w ramach corocznej waloryzacji o 14,8 proc. Minimalna emerytura wynosiła 1 588,44 zł.

W marcu 2023 roku emerytury i renty z ZUS pobierało ponad 7,8 mln świadczeniobiorców – 77,8 proc. stanowili emeryci. W swoim raporcie ZUS podał dokładnie, że nadal istnieje luka emerytalna w Polsce, a kobiety otrzymują wciąż niższe świadczenia od mężczyzn.

Raport ZUS pokazał, że 42,5 proc. pań pobiera emeryturę w wysokości nie większej niż 2,4 tys. zł, a 34,5 proc. – powyżej 3 tys. zł.

Dla porównania, w przedziale do wysokości 3 tys. zł emeryturę otrzymuje mniej mężczyzn niż kobiet, ale już od 3 do 3,2 tys. zł i w każdym kolejnym, odsetek panów jest większy. Aż 73,6 proc. populacji mężczyzn na emeryturze pobiera świadczenie w wysokości przekraczającej 3 tys. zł.

Średnia emerytura mężczyzn pobierana po waloryzacji z 1 marca 2023 roku wynosiła 4 103,07 zł brutto, a dla kobiet była to kwota 2 792,86 zł. Już od ponad 10 lat, licząc od 2012 roku średnia emerytura pań jest o około 30 proc. niższa od świadczenia wypłacanego panom.    

Różnica w wysokości średniego uposażenia kobiet i mężczyzn w UE

Lukę emerytalną w Polsce w wysokości około 30 proc. trzeba odnieść do tej, jaka występuje w Unii Europejskiej. W większości krajów UE jest wyższa niż w naszym kraju. Eurostat w 2021 roku podawał, że wynosi ona niespełna 23 proc. dla Polski i niemal 28 proc. dla całej Unii. Największe różnice występują w krajach najbogatszych, takich jak:

• Luksemburg,
• Holandia,
• Austria,
• Malta.

Natomiast w Estonii jest ona najmniejsza – w 2021 roku wynosiła według danych Eurostatu zaledwie 0,2 proc.

Czy można zminimalizować różnice w wysokości świadczenia ze względu na płeć?

Istnieje wiele narzędzi, jakie mogłyby pozwolić na zminimalizowanie różnic w wysokości świadczeń kobiet i mężczyzn na emeryturze. To między innymi:

• zrównanie wieku emerytalnego, wraz z jego podniesieniem,
• uwzględnienie w systemie obowiązków opiekuńczych, np. opieki nad dziećmi, jako pracy płatnej,
• uelastycznienie czasu pracy w ramach pełnego etatu, zwłaszcza dla kobiet z dziećmi.

Warto wiedzieć, że kobiety pobierające np. emeryturę po mężu, tzw. rentę rodzinną mogą otrzymywać także okresową emeryturę kapitałową.

Przydatne okazują się dodatkowe ubezpieczenie emerytalne, odkładanie pieniędzy w ramach III filaru systemu emerytalnego, poprzez IKE, IKZE czy PPE i PPK. Pozwalają one zwiększyć kwotę środków, która pozostaje do dyspozycji na starość.