Rażące niedbalstwo – czym jest, jakie mogą być konsekwencje?

Rażące niedbalstwo – definicja

Definicji rażącego niedbalstwa nie znajdziesz w żadnej ustawie. Jednak z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że jest to niezachowanie elementarnych zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. Można zatem powiedzieć, że jest to zbagatelizowanie należytych reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach.

Towarzystwo ubezpieczeniowe może odmówić wypłaty odszkodowania na podstawie art. 827 § 1 Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się.

Rażące niedbalstwo a nienależyta staranność

Oba pojęcia znajdziesz najczęściej w ogólnych warunkach ubezpieczenia autocasco. Brakuje jednak konkretnych definicji tych pojęć i takie samo zachowanie nie musi być we wszystkich towarzystwach ubezpieczeniowych uznane za nienależną staranność czy rażące niedbalstwo. I tak brak prawidłowego zabezpieczenia dokumentów w przypadku jednego zakładu ubezpieczeń może oznaczać rażące niedbalstwo, a w drugim będzie interpretowane jako nienależyta staranność. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że nie można traktować równoznacznie tych pojęć. Kiedy możemy mieć do czynienia z jednym, a kiedy z drugim zaniechaniem?

• Rażące niedbalstwo – podczas wizyty w rejestracji wyszedłeś do toalety i zostawiłeś na stole kluczyki do samochodu i dokumenty. W tym czasie ktoś ukradł je i odjechał twoim pojazdem. W takim przypadku zakład ubezpieczeń prawdopodobnie nie wypłaci odszkodowania z autocasco – oceni twoje zachowanie jako rażące niedbalstwo.
• Nienależyta staranność – prowadzisz sklep i kluczyki od samochodu trzymasz w saszetce w pomieszczeniu ogólnodostępnym - nie w każdej chwili masz nad nią nadzór. Doszło do kradzieży saszetki i auta. Towarzystwo ubezpieczeniowe może zinterpretować takie zdarzenie jako nienależytą staranność.

Rażące niedbalstwo – orzecznictwo

Zachowanie określone jako rażące niedbalstwo ubezpieczonego było przedmiotem wielu postępowań Sądu Najwyższego, dlatego też bogate jest orzecznictwo z tego zakresu. Oto przykładowe wyroki:

• Poszkodowany, któremu skradziono pojazd wraz ze znajdującymi się w nim dokumentami nie otrzymał odszkodowania z ubezpieczenia autocasco. Wyrok z dnia 18 listopada 1998 r. Sąd Najwyższy II CKN 36/98 Wokanda 1999/3/7.
• Poszkodowane nie otrzymały odszkodowania od ubezpieczyciela za utratę ładunku ze względu na rażące niedbalstwo przy wyborze przewoźnika. Był to wyrok z dnia 28 marca 2006 r. sądu apelacyjnego w Białymstoku I ACa 49/06 OSAB 2006/1/27 OSA 2008/3/16. Poszkodowane korzystały z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora. Firma, której powierzono przewóz opon dokonała ich kradzieży. Sąd ocenił, że powódki dopuściły się rażącego niedbalstwa przy wyborze przewoźnika. Nie powierzyły wykonania zlecenia firmie, której profesjonalizm i jakość świadczonych usług budziły zaufanie. Wykazano, że poszkodowane, mając swoje doświadczenie zawodowe i praktyczne kwalifikacje, powinny zachować należytą staranność przy wyborze przewoźnika.
• Poszkodowany wystawił pojazd na sprzedaż. Jeden z zainteresowanych ustalił z nim, że chce sprawdzić osobiście stan samochodu. Sprzedający i potencjalny kupujący pojechali wspólnie na krótką przejażdżkę. Auto prowadził właściciel. Zainteresowany zakupem poprosił o możliwość kierowania pojazdem. Posiadacz zgodził się i zostawił kluczyki w stacyjce. Kiedy zamieniali się miejscami, rzekomy nabywca pojazdu szybciej wsiadł do auta i odjechał. Sąd Najwyższy ocenił, że poszkodowanemu należy się odszkodowanie z autocasco ze względu na kradzież pojazdu. Wskazał na fakt, że nie opuścił on pojazdu i cały czas przebywał w pobliżu. Sąd wskazał również na to, że w tym przypadku doszło do szczególnie zuchwałej kradzieży. Ostatecznie sprawca kradzieży został złapany i skazany.
• Poszkodowany pozostawił kluczyki od swojego samochodu w miejscu widocznym i ogólnie dostępnym dla wszystkich domowników. W domu, pod jego nieobecność, zorganizowano imprezę młodzieżową, podczas której uczestnicy spożywali alkohol. Dwoje z nich wybrało się na przejażdżkę autem poszkodowanego, do którego kluczyki leżały na regale. Nietrzeźwy prowadzący w pewnym momencie nie zapanował nad torem jazdy i rozbił pojazd, w wyniku czego zmarł, a jego pasażerka odniosła obrażenia. Towarzystwo ubezpieczeniowe odmówiło wypłaty odszkodowania, twierdząc, że auto nie było właściwie zabezpieczone przed kradzieżą. Sąd Wojewódzki w całości oddalił powództwo, ale Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że trzymanie kluczyków w widocznym i ogólnie dostępnym miejscu w domu nie jest jednoznaczne z ich udostępnieniem osobie, która akurat w nim gości. Poszkodowany otrzymał odszkodowanie. Był to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1988 roku, sygn. akt I CR 235/88, I CZ 117/88.

Jak zatem widzisz, w wielu przypadkach ocena rażącego zaniedbania budzi wątpliwości i często w postępowaniach sądowych racja jest przyznawana poszkodowanym. Opisane zdarzenia dotyczyły najczęściej szkód z ubezpieczenia autocasco. W przypadku polis dobrowolnych szczególne znaczenie ma zapoznanie się z treścią ogólnych warunków ubezpieczenia. Zanim zawrzesz umowę koniecznie rozwiej swoje wszystkie wątpliwości – dopytaj o każde pojęcie czy zapis, którego nie rozumiesz. Powinieneś być świadomy warunków ochrony i wiedzieć, w jakich konkretnie przypadkach towarzystwo ubezpieczeniowe może nie wypłacić odszkodowania.

Rażące niedbalstwo – odwołanie się od decyzji zakładu ubezpieczeń

Otrzymałeś od towarzystwa ubezpieczeniowego decyzję, że nie uzyskasz odszkodowania, gdyż twoje zachowanie zostało ocenione jako rażące niedbalstwo. Przede wszystkim pamiętaj o tym, że bez wyczerpującej argumentacji ubezpieczyciel nie może ocenić twojego działania w ten sposób – musi przedstawić dowody twojej winy. Jeśli uzasadnienie budzi twoje wątpliwości, to możesz odwołać się od decyzji towarzystwa. Masz na to 3 lata od wystąpienia zdarzenia (art. 819 § 1 Kodeksu cywilnego). Istnieją jednak wyjątki od tej zasady. Jeśli szkoda wynika z czynu niedozwolonego, to na odwołanie masz 10 lat, a kiedy jest skutkiem przestępstwa, to przedawnienie następuje dopiero po 20 latach.

Żeby twoje odwołanie było skuteczne, musisz je uzasadnić. Możesz opisać okoliczności, których ubezpieczyciel nie wziął pod uwagę. Jeśli przygotowujesz odwołanie samodzielnie, to cennym źródłem informacji mogą być orzeczenia Sądu Najwyższego w podobnych sprawach. W przypadku gdy twoja reklamacja zostanie odrzucona, w piśmie, które otrzymasz od zakładu ubezpieczeń musi się znaleźć pouczenie odnośnie do tego, jak dalej możesz dochodzić swoich racji. Możesz m.in.:

• Wystąpić z wnioskiem o rozpatrzenie sprawy przez Rzecznika Finansowego. Sprawa może zostać przyjęta wyłącznie wtedy, gdy złożyłeś reklamację i została ona odrzucona. Możesz napisać dwa rodzaje wniosków: o postępowanie interwencyjne i polubowne. W pierwszym przypadku eksperci analizują treść umowy, a cały etap trwa do 12 miesięcy. Specjaliści przygotowują argumenty, które mają przekonać instytucję finansową do zmiany stanowiska, o ile ma to uzasadnienie. Postępowanie polubowne trwa nawet 18 miesięcy. Jego celem jest osiągnięcie ugody, czyli ustępstwa z obu stron.
• Skorzystać z instytucji mediacji lub sądu polubownego.
• Wystąpić z powództwem do sądu powszechnego.

Rażące niedbalstwo a wina umyślna

Kolejnym pojęciem, z którym możesz się spotkać w ogólnych warunkach ubezpieczenia jest wina umyślna, często zrównywana w skutkach prawnych z rażącym niedbalstwem. Ona również może być przyczyną niewypłacenia przez zakład ubezpieczeń odszkodowania. O winie umyślnej mówimy wtedy, gdy sprawca miał zamiar popełnić szkodę albo przewidywał możliwość jej popełnienia i godził się na to. Wykluczenie odpowiedzialności nie dotyczy szkód, które spowodowała osoba trzecia. Jeśli korzystasz z ubezpieczenia autocasco i osoba trzecia dopuści się aktu wandalizmu, np. rozbije szybę w twoim pojeździe, to odszkodowanie jak najbardziej przysługuje. W przypadku gdy jednak sam wyrządzisz taką szkodę, np. w wyniku ataku agresji, to nie otrzymasz odszkodowania. Co więcej, próba wyłudzenia odszkodowania w przypadku szkody wyrządzonej umyślnie może się skończyć nie tylko niewypłaceniem środków, ale również odpowiedzialnością karną. Grozi za to od 3 do 5 lat pozbawienia wolności.

Jaka jest skala prób wyłudzeń odszkodowań w Polsce? Dane na ten temat publikuje Polska Izba Ubezpieczeń. Oszustwa te najczęściej związane są z ubezpieczeniami OC – w 2017 roku stanowiły one od 46,9 proc. wszystkich wykrytych przypadków. Drugi najwyższy wynik dotyczył ubezpieczeń autocasco – 23,7 proc. Udział pozostałych ubezpieczeń nie jest już tak znaczący. Ubezpieczeni w sposób nieuczciwy chcieli uzyskać odszkodowanie z innych OC – 3,6 proc., OC rolników – 2,8 proc., ubezpieczeń mieszkań i domów – 2,8 proc.