Zatrucie tlenkiem węgla – objawy. Jak udzielić pierwszej pomocy?

CZYM JEST CZAD?

Nazwa czad jest powszechnie wykorzystywana dla określenia tlenku węgla (CO). To gaz bezwonny, bezbarwny, który jest jedną z najczęstszych przyczyn zatrucia inhalacyjnego na świecie. Z uwagi na jego specyfikę, o czadzie mówi się „cichy zabójca”. Nie widzimy go ani nie jesteśmy w stanie wyczuć. Dłuższe przebywanie w pomieszczeniach o wysokim poziomie zanieczyszczenia powietrza czadem powoduje liczne objawy wielonarządowe. Jeśli pomoc przybędzie zbyt późno, dochodzi do śmierci z powodu zatrucia tlenkiem węgla.

Głównym źródłem tlenku węgla jest niepełne spalanie paliw kopalnianych, przede wszystkim węgla. Czad generowany jest również w środowisku przez spaliny samochodowe. Powstaje także przy wydychaniu dymu papierosowego, ale i przy nieprawidłowym działaniu piecyków gazowych, tzw. junkersów w domach i mieszkaniach. Co ciekawe, dym ten zawiera od 3 do 6 proc. CO, przez co jego stężenie w powietrzu jest 8-krotnie wyższe niż wynosi dozwolone stężenie tlenku węgla w przemyśle.

GDZIE NAJCZĘŚCIEJ DOCHODZI DO ZATRUCIA CZADEM?

Liczba przypadków zatruć gazem, najczęściej czadem, rośnie w okresie jesienno-zimowym, a służby wskazują, że do takich zdarzeń dochodzi na ogół w pomieszczeniach z wadliwie działającą wentylacją. Brak sprawnego układu wentylacyjnego powoduje, że szkodliwy dla zdrowia gaz pozostaje w zamkniętym pomieszczeniu, zamiast zostać odprowadzony na zewnątrz. Zatrucie tlenkiem węgla jest również częste u ofiar pożarów.

Przebywanie w pomieszczeniach, w których znajduje się nieszczelna instalacja gazowa lub kominowa naraża domowników na zatrucie CO. Z reguły odnotowuje się:

• zatrucia gazem z kuchenki,
• zatrucia spalinami samochodowymi,
• zatrucia dymem z pieca,
• zatrucia dymem w czasie pożaru.

Według danych ze Stanów Zjednoczonych rocznie dochodzi tam do około 15 tys. zatruć, z czego 500 kończy się śmiertelnie. Najczęściej ekspozycja na CO ma miejsce w domu ofiar. Giną głównie osoby poniżej 44. roku życia i kobiety. Działanie tlenku węgla jest więc wybitnie szkodliwe.

ZATRUCIE TLENKIEM WĘGLA – OBJAWY ZATRUCIA CZADEM

Co dzieje się w organizmie człowieka, gdy dochodzi do zatrucia tlenkiem węgla? Działanie tego gazu na ludzi jest destrukcyjne. Tlenek węgla wnika do organizmu poprzez drogi oddechowe. W znacznie mniejszym stopniu CO przenika przez skórę i błony śluzowe. Organizm nie radzi sobie z wydalaniem CO z układu oddechowego.

Przedostając się do krwi, CO wiąże się z hemoglobiną, tworząc karboksyhemoglobinę. Początkowo połączenia te są realizowane bardzo szybko, a tempo wiązania CO z hemoglobiną spada w momencie osiągnięcia równowagi między stężeniem COHb we krwi a CO w powietrzu. Przy ekspozycji na dwutlenek węgla, czad blokuje hemoglobinę dla tlenu, dlatego upośledzone są właściwości zaopatrzenia tkanek organizmu w tlen. Ilość tlenu we krwi maleje, na rzecz zawartości węgla.

W zależności od tego, jaki jest poziom stężenia CO w powietrzu, objawy zaczadzenia, czyli zatrucia tlenkiem węgla mogą być nieco inne:

• stężenie CO rzędu 100–200 ppm (0,01 proc.– 0,02 proc.) – lekki ból głowy po 2–3-godzinnej ekspozycji,
• stężenie CO rzędu 400 ppm (0,04 proc.) – silny ból głowy już po godzinnej ekspozycji,
• stężenie CO rzędu 800 ppm (0,08 proc.) – zawroty głowy, nudności, wymioty i konwulsje po około 45 minutach ekspozycji, a trwała śpiączka po 2 godzinach wdychania powietrza z takim stężeniem czadu,
• stężenie CO rzędu 1600 ppm (0,16 proc.) – silny ból głowy i wymioty, przebiegające z konwulsjami już po 20 minutach ekspozycji, do zgonu dochodzi po około 2 godzinach,
• stężenie CO rzędu 3200 ppm (0,32 proc.) – intensywny ból głowy i wymioty już po 5–10 minutach ekspozycji, do zgonu dochodzi po 30 minutach,
• stężenie CO rzędu 6400 ppm (0,64 proc.) – ból głowy i wymioty już po 1–2 minutach, zgon następuje w niecałe 30 minut,
• stężenie CO rzędu 12 800 ppm (1,28 proc.) – utrata przytomności po 2–3 wdechach, śmierć w ciągu 3 minut.

Wiemy już, jak szybko może postępować i jak tragiczny może być skutek zatrucia czadem. Objawy typowe to ból głowy, konwulsje i wymioty, występujące w różnym czasie. Jeśli człowiek wdycha czad, zatrucie może objawiać się:

• utratą łaknienia,
• zaburzeniami widzenia,
• osłabieniem pamięci,
• upośledzeniem psychicznym,
• dusznościami,
• utratą czucia w palcach,
• bezsennością w nocy i nadmierną sennością w dzień,
• zaburzeniami ze strony układu krążenia,
• zmianami w morfologii krwi,
• drżeniem mięśni, maskowatym wyrazem twarzy,
• chodem pingwina,
• zmianą kolorytu skóry na szaroziemisty lub karminowy,
• kołataniem serca.

W zależności od tego, w jakim stopniu doszło do zatrucia tlenkiem węgla, skutki takiego stanu mogą być różne. Jeśli jest to podtrucie czadem, to wśród objawów można wymienić również utratę orientacji, zaburzenia świadomości i oddychania, mimowolne ruchy gałek ocznych, nierówność źrenic, obniżenie ciepłoty ciała, drgawki, śpiączka i występowanie zmian skórnych. Niestety, w przypadku zatrucia czadem skutki mogą być nawet śmiertelne.

Ciężkie zatrucie skutkować może uszkodzeniem pnia mózgu, czyli atakowany jest ośrodkowy układ nerwowy, w wyniku którego dochodzi do sztywności całego ciała człowieka. Może pojawić się niezborność ruchów, drżenie kończyn, upośledzenie mimiki, zaburzenia mowy, uszkodzenia organów – uszkodzenie mięśnia sercowego, wątroby, nerek czy też zakrzepowe zapalenie naczyń krwionośnych.

ZATRUCIE CZADEM – PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU ZATRUCIA BARDZO WAŻNA

W przypadku przebywania w pomieszczeniu, w którym występuje wysokie stężenie tlenku węgla, szybko pojawiają się pierwsze objawy zaczadzenia. Leczenie powinno rozpocząć się w możliwie jak najkrótszym czasie.

Pierwszym krokiem, jaki należy wykonać, jest wyniesienie osoby zatrutej czy podtrutej tlenkiem węgla z pomieszczenia i jak najszybsze zapewnienie jej dostępu do świeżego powietrza. Następnie trzeba rozluźnić ubranie poszkodowanego, ale nie rozbierać go. Jednocześnie osoba udzielająca pierwszej pomocy w przypadku podejrzenia zatrucia gazem powinna zadzwonić po fachową pomoc – pod numer 112, 998 lub 999. Jeśli po wyniesieniu na świeże powietrze poszkodowany nie oddycha, należy przystąpić do wykonywania masażu serca i sztucznego oddychania.

W leczeniu pacjentów podtrutych czy zatrutych CO zaleca się terapię w komorze hiperbarycznej. Stosowane jest leczenie tlenem, a niekiedy, przy niewydolności nerek, konieczne jest leczenie nerkozastępcze.

JAK PRZECIWDZIAŁAĆ ZATRUCIU TLENKIEM WĘGLA I POWIKŁANIOM?

Wiemy już, jak niebezpieczny jest czad. Objawy zatrucia mogą szybko postępować, a nawet zakończyć się śmiercią. Czadu nie można wyczuć czy zobaczyć go. Nie wiadomo więc do końca, jakie jest stężenie tlenku węgla w powietrzu. Dlatego duże znaczenie ma działanie prewencyjne, które polega na zainstalowaniu w domu alarmowych czujników czadu. Jak nie dopuścić do zatrucia? Co trzeba robić?

Należy zadbać o to, by instalacja grzewcza była wykonana prawidłowo i funkcjonowała bez zarzutu. Trzeba ją regularnie serwisować i dokonywać przeglądów. Konieczne jest bezwzględne wietrzenie pomieszczeń i zapewnienie sprawnie działającej wentylacji.

Można też zabezpieczyć finansowo siebie i swoją rodzinę na wypadek utraty zdrowia, a nawet życia w wyniku podtrucia lub zatrucia czadem. Jeśli mieszkanie znajduje się w zasobach np. spółdzielni mieszkaniowej, za skutki zatrucia czadem można wnioskować o odszkodowanie z ubezpieczenia OC zarządcy budynku, który odpowiada za jego stan techniczny. Najważniejsze jest ograniczenie ryzyka zaczadzenia, a jeśli do niego dojdzie, należy jak najszybciej udzielić pomocy poszkodowanym.